Gaziantep’te Yemeni Nasıl İşlenir?

Yemeni, üstü kırmızı ya da siyah deriden tabanı ise köseleden dikilen topuksuz ve çok sıhhatli olan ayakkabılara denir.

Yemeni yurdumuzun diğer yörelerinde yazmaya verilen ad olmasına karşılık, yöremizde ayağa giyilen bir çeşit ayakkabıya verilen addır. Gaziantep’te Yemeniciliğe “Köşkercilik” yemenicilere “köşker”, yemeni ustalarına da “köşker ustası” denilmektedir. Köşker kelimesi Farsça “keşfger” kelimesinden gelmiş olup, ayakkabı yapan anlamına gelmektedir. Yemeni ilk defa Yemen’de Yemen-i Ekber isminde bir kimse tarafından icat edilmiş ve kendi ismini vermiştir.

Daha sonraları yemeni Yemen’den Halep’e, Halep’ten de Güneydoğu Anadolu’ya intikal etmiştir. Gaziantep Şanlıurfa Kahramanmaraş, Diyarbakır, Antakya, Adana’ya kadar yayılmış olan yemeni yapımcılığı zaman içerisinde Gaziantep ve Kilis dışında diğer ilerde tamamen bitmiştir. Yemeni esas olarak gön ve yüz olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.

Gön, manda ve sığır derisinden yapılmış olup, yere gelen kısım ile bunun üzerine dana derisinden yapılmış taban kayışı ve bezlerden ibarettir. Yüz ise sırt ile birbirine birleştirilmiş ve çirişle yapıştırılmış sahtiyan ve meşinden oluşur. Yemeni yapımında 5 hayvan derisi kullanılır. Alt taban manda veya sığır derisinden, yüzü keçi derisinden, iç astar koyun derisinden, iç taban sığır veya keçi derisinden, kenarı oğlak(sızı) derisinden yapılır.

Yemeni imalatında kesinlikle plastik madde kullanılmaz. Tüm dikişler elle yapılır. Ökçesiz olup tersinden dikilir. Düz tarafı çevrilir ve asıl giyilecek durumunu alır. Düz tarafı çevrildikten sonra kalıplanır. Etrafı düzgünce kesilir, kalıptan çıkarılır, kenar dikişi yapılır, satışa ve giyime hazır hale getirilir. Diğer ayakkabılarda ise bu özelliklerin çoğu bulunmaz. Yemeni sağlık açısından çok sıhhatli bir ayakkabıdır.

YEMENİ ÇEŞİTLERİ

Halebi daha çok köylerde kullanılmış,yemeninin ilk modeli.Halep’ten gelmesi nedeni ile bu adı alıyor .Yüz kısmı ayağın iki yanına doğru girintili ,burnu yüze doğru kıvrık,kulağı uzun olan model.halebi’in yüzü ayağı bileğe kadar örtüyor. Ya annabi (mor) ya da gül şeftali(parlak kırmızı)renginde oluyor.

Şehirlilerin kullandığı Merkup,Halep ve Arap menşeli.Yemeninin Yüzü kısa,arka ve yanları aynı  hizada,kulaksız,burnu yuvarlak ve düz modeli.Burnu sivri,adından anlaşılacağı üzere burnu kıvrık bir model.

Yüzü,kulağı,rengi ve köylerde kullanılması bakımından Halebi ile aynı özellikleri taşıyor. kulağı uzun, halebi’de olduğu gibi Burnu sivri gibi ayağı tam örtmüyor ve Merkup gibi ayak yüzünü açıkta bırakıyor.Siyah, annabi(mor) ve gül şeftali(parlak kırmızı) renklerinde üretiliyor ve zamanında şehirlilerce kullanılıyor.

Eğri simli,Merkup gibi kısa,Burnu sivri gibi yukarı kalkık ve kıvrık gül şeftali renginde yapılıyor ve adını aldığı üzere gümüş telle işleniyor.Köylerde kadınlar, özellikle de gelinler giyiyor. Yemeninin köylerde çiftçiler, dağlarda çobanlar ve bekçilerin giydiği Bekçi haydesi ile Çiftçi haydesi olmak üzere postal çeşitleri var. Ve köylerde sadece gelinlerin giydiği, sadece sarı renkte yapılmış “edik”çeşidi de vardır.

Söz konusu yemeni çeşitlerinin,şimdilerde ısmarlama yapılıyorsa da,geleneksel olarak on farklı numarası var: Küçük Hasbe (7 yaş),Büyük Hasbe(9-10 yaş),Bostan(34-35 numara),Zenger(38-39 numara),Ges(40-41 numara),Lorbo(42 numara),Kaba Lorbo(43 numara)Özger(44 numara),Uluayak(45 numara)ve Zeber (Hiçbir numaraya uymayan) Diğerleri ile karışmasın diye çiftler birbirine iple bağlanıp dükkanın duvarlarına asılıyor.